Mustafa Kemal Atatürk cumhuriyetin başlangıcında gençlere şu şekilde seslenmiştir:
”Gençler; hayat mücadeleden ibarettir. Bundan dolayı da hayatta galip olmakta vardır, mağlup olmakta. Size bıraktığımız vicdani emanet; yalnız ve daima galip olmaktır. Eminim sizler daima galip olacaksınız. Milletin yükselmesine neden olacak işlerde ve atılacak adımlarda kesinlikle tereddüt etmeyin. Milleti o yükselme noktalarına götürmeniz sırasında dikilecek engellere de hep birlikte engel olacağız. Bunun içinde beyinlerinize, irfanlarınıza, bilgilerinize, gerekirse de bileklerinize, pazılarınıza, bacaklarınıza müracaat edecek fakat; netice de mutlaka ve mutlaka gayeye ulaşacağız.”
Sporda sırasıyla TICI (Türkiye İdman Cemiyeti İttifakı), TSK (Türk Spor Kurumu), BTGM (Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü) kurumları kurulmuştur.
Beden terbiyesi kanununun 14. maddesinde Halkevleri’nde yapılacak spor çalışmalarının çerçevesi çizilmiş ve Halkevleri kendi üyelerine ve arzu edenlere kapalı ve açık alanlarda eskrim, güreş, yürüyüş, salon oyunları, milli danslar gibi hareketler yaptırmalıdır denilmiştir.
Ayrıca Köy Enstitülerinin beden eğitimi programlarında; 1., 2., 3. sınıflarda çocuğun doğal gelişimini bozmayacak, cimnastik, koşular, atmalar, atlamalar gibi atletizmin temel eğitimleri ile, halat çekme vb alıştırmalar ile eğitsel oyunlar yer almıştır. Bunlara ek olarak da 4. ve 5. sınıflarda, yürüyüş, dağcılık, binicilik, motorsiklet, kızak, kayak, paten, boks, güreş, atıcılık ve su sporları da öğretilmiştir.
1925 yılında Konya’da öğretmen yetiştirmek için kurulan Eğitim Enstitüsü, 1928 yılında pedagoji şubesi eklenerek Ankara’ya taşınmış ve Adı Gazi Orta Mektebi Muallim Terbiye Enstitüsü olmuştur. Bu eğitim enstitüsünde 1932 yılında beden eğitim öğretmeni yetiştirmek için, 3 yıllık eğitim verecek beden eğitimi şubesi kurulmuş ve yanına bir spor salonu ve atletizm sahası yaptırılmıştır. Eğitim kurumlarını geliştirmek içinde yurtdışına öğrenci gönderilmiş, bu öğrencilerden Nizamettin Kırşan, Vildan Aşir Savaşır, Zehra Alagöz gibi isimler de bu şubede görev yapmışlardır.
Ayrıca Beden eğitimi bölümüne yurtdışından da eğitmenler getirilmiştir. İlk önce Kurt Danias adlı bir Alman spor uzmanı okulda görev yapmıştır. Ayrıca 1937 yılında kadın beden eğitimi öğretmenlerinin yetiştirilmesine katkı sağlamak içinde Almanya’dan uzman olarak Margaritte Korgagine de çağrılmıştır.
Falik Rıfkı Atay ‘Roman’ adlı kitabında, ”Bizde: eçiş, büçüş bir sürü kadın ve erkek bohça gibi karınlar, yağdanlık gibi gerdanlar, paytak bacaklar, soluk yüzler. Bir de Paris, Berlin, Stockholm caddelerini göz önüne getiriniz. Selim Sırrı yirmi yıldır cüce uzatmaya, kambur yassılaştırmaya çalışıyor” diye ülkedeki insanların görünümünü tanımlamaktadır.
Selim Sırrı Tarcan’da bu yıllarda ”Vücudumuz işlemek için yaratılmış bir makinedir. Hiç süphe yoktur ki; güzel ve uygun vücutlar,devamlı ve düzenli bir çalışma sonrasında elde edilmektedir” diyerek beden eğitiminin önemini vurgulamaktadır.
Döneminin önemli eğitim uzmanlarından Ekrem Nejad bir yazısında, ”Güney Amerika’daki bilmem ne dağlarını bilmeyen bir çocuğun sınıf geçmesi kabul edilebilir, ama beden eğitiminden 6’dan aşağı alan bir çocuğun sınıf geçmesi kabul edilmemelidir” diyerek beden eğitiminin önemi vurgulamaktadır.
Almanya’ya gönderilen öğrencilerden olan Sadi Irmak ise çalışma yaşantısında beden eğitiminin önemini ”Biz de her fabrika çalışanına belirli bir fizik kültürü anlayışı aşılamak gereklidir” diyerek vurgulamaktadır.
Bu anlayış ile de 3530 sayılı beden terbiyesi kanununun 21. maddesine 500 den fazla isçi ve memur çalıştıran iş yerlerine spor tesisi yapma ve uzman antrenör bulundurma yükümlülüğü getirilmiştir.
Buna bağlı olarak da; Sümerbank,Tekel işletmeleri, Kızılay, Gaz Maske Fabrikası, Ereğli Kömür Madenleri, Demiryolları(Demir spor) gibi işletmelere, spor tesisleri yapma ve kulüp kurma gibi zorunluluklar getirilmiştir.
1937 yılında 19 Mayıs törenleri öncesinde Atatürk’ün söylediği ve tüm basında yer alan ”Gürbüz ve yavuz evlatlar İsterim” sözü erken dönem Cumhuriyet spor anlayışının simgesidir.
Bu yazıda kullandığım erken cumhuriyet dönemi alıntıları Mutlu Türkmen’in 2018’de spor yayınevi tarafından yayınlanmış olan ‘Beden Terbiyesi’ kitabından derlenmiştir.
Erken cumhuriyet dönemi spor politikalarına ilişkin ayrıntılı bir okuma yapmak isteyenler bu kitaptan yararlanabilirler.
ARTUN TALAY
